Medio april 2012 heeft het Klimaatverbond in samenwerking met Van Beek B.V. een onderzoek uitgevoerd naar energiemonitoring en energiemanagement in Nederlandse gemeenten. Verspreid over Nederland hebben in totaal 74 gemeenten deelgenomen aan dit onderzoek.

In aanloop naar het Klimaatverbond Jaarcongres op 21 september - waar de resultaten gepresenteerd worden door onderzoeksbureau White Tree - geven we hieronder een overzicht van de belangrijkste resultaten. Zo zijn gemeenten met groene energie op de goede weg. Op het vlak van duurzame energie en energiebesparing zijn de ambities groot, maar blijft realisatie een uitdaging. Daarbij kennen de meeste gemeenten de voordelen van energiemanagement en nemen ze dit punt ook vaak op in hun beleidsplan, maar ondervinden ze obstakels bij de concretisering en realisatie ervan. Belangrijkste conclusie is echter: Hoe groot of hoe klein een gemeente ook  is,  energiedoelstellingen zijn haalbaar!

Groene energie en energieopwekking

Nederlandse gemeenten worden steeds groener. Het onderzoek laat zien dat ruim 83% van de deelnemende gemeenten 100% groene energie in gebruik heeft en dat slechts 10% overwegend grijze energie gebruikt (meer dan 60% grijs van het totale energieverbruik). Opvallend is bovendien, dat ruim 65% van de gemeenten zich actief bezighoudt met het opwekken van eigen energie (zon, wind, water). Het aandeel van eigen energie ten opzichte van het totale energiegebruik blijft in bijna de helft van de gemeenten nog beperkt tot 1% of minder. Een kleine 15% van de gemeenten wekt daarentegen al zo'n 2 tot 5% van het totale energieverbruik zelf op. Dit geldt voor zowel de grotere als voor de kleinere deelnemende gemeenten.

Duurzame energie en energiebesparing: ambities zijn groot, realisatie blijft een uitdaging

Gemeenten zijn zich in het algemeen welbewust van het belang van duurzaamheid en energiemanagement. Voor meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten (58%) is duurzaamheid intern én naar buiten toe een thema, waarbij vooral de grootste gemeenten (> 100.000 inwoners nog wel actief zoeken naar de juiste structuur hiervoor. Wanneer verder onderscheid wordt gemaakt tussen de grotere en de kleinere gemeenten in Nederland, valt op dat duurzaamheid voor 20% van de kleinste gemeenten (< 15.000 inwoners) geen rol van betekenis heeft. Dit is met name opmerkelijk in vergelijking met de grotere gemeenten (>50.000 inwoners), waarbinnen duurzaamheid altijd (100%) een belangrijke rol speelt. Een vergelijkbaar verschil is zichtbaar in het ambitieniveau energiebesparing 2020. Ongeveer 60% van de kleinere gemeenten (< 25.000 inwoners) streeft ernaar te voldoen aan de minimale afspraken van 2% besparing per jaar. De grotere gemeenten daarentegen lopen op dit gebied voorop en streven naar 3 of zelfs  4% energiebesparing per jaar (88% van de grotere gemeenten tegenover 10% van de kleinere gemeenten). Ook op het gebied van duurzame energie zijn de grootste gemeenten het meest ambitieus; maar liefst 80% streeft ernaar 20% duurzaam te zijn in 2020. Deze ambitie wordt gedeeld met ongeveer 18% van de kleinere gemeenten.  

Energiemanagement: overtuigende voordelen maar obstakels bij toepassing

De meeste gemeenten zijn overtuigd van de (financiële) voordelen van gecentraliseerd energiemanagement. Bijna 70% van de deelnemers is het eens met de uitspraak van het Energieonderzoek Centrum Nederland waarin zij stellen dat het mogelijk is om 5 tot 15% op energiekosten te besparen met energiemanagement. Als voorbeeld: "tussen facturatie, inkoop en gebouwbeheerders wordt te weinig informatie uitgewisseld, waardoor fouten optreden, afwijkingen niet opvallen, en verbruik niet goed gecontroleerd kan worden." Of "alleen het zorgen dat je energieverbruik bekend is en aansluitingen gecontroleerd, heeft bij ons een behoorlijke financiële besparing opgeleverd."  Slechts 9% van de deelnemers denkt dat dit percentage lager ligt. In de praktijk blijkt echter dat energiemanagement nog niet zo simpel is. Beleid opstellen is een goed startpunt, maar bij realisatie treden vaak problemen op, met name in de organisatie ervan: "er is geen verantwoordelijke voor het geheel; coördinatie ontbreekt;  maatregelen worden ad hoc genomen en niet integraal bekeken; in de hectiek van alledag wordt er in het algemeen weinig zorg aan besteed".

Hoe groot of hoe klein een gemeente ook is, energiedoelstellingen zijn haalbaar

Hoewel de verbeterpunten op het gebied van energiebeheer voor de ene gemeente groter zijn dan voor de andere gemeente, zijn de deelnemers eenduidig over wat voor hun gemeente tot dusver de belangrijkste bijdrage heeft geleverd aan energiebesparing. De rode draad in de maatregelen of oplossingen die door hen worden aangedragen is een proces van bewustwording en gedragsverandering.  "De belangrijkste bijdrage aan energiebesparing is het bewustwordingsproces van de budgethouders energie dat zij verantwoordelijk zijn".  Dit bewustwordingsproces van de budgethouders - wat automatisch leidt tot besparing - kan gestimuleerd worden door monitoring. Maar met alleen monitoring is een gemeente er nog niet. Om energiebesparing te realiseren moeten de besparingsmogelijkheden niet alleen eerst gevonden worden maar vervolgens ook worden opgevolgd. Genoemde drempels zijn: "Er is geen verantwoordelijke voor het geheel; coördinatie ontbreekt;  maatregelen worden ad hoc genomen en niet integraal bekeken; het moet nog (beter) in de organisatie ingebed worden; in de hectiek van alledag wordt er in het algemeen weinig zorg aan besteed". Dus voordat de grote stappen naar energiebesparing gemaakt kunnen worden, moet er intern iemand zijn die niet alleen de verantwoordelijkheid krijgt, maar die ook de controlemogelijkheden en de zeggenschap heeft om deze verantwoordelijkheid op te volgen. Juist omdat versnipperde initiatieven niet leiden tot het beste resultaat, zouden centrale coördinatie en regie de sleutel zijn tot het realiseren van de gemeentelijke energieambities. Er wordt daartoe een oproep gedaan aan bestuurders. "Meer betrokkenheid en breder draagvlak bij het bestuur; duurzaamheid ondanks bezuinigingenop de agenda houden en er formatieplaatsen voor beschikbaar te hebben."

Klimaatverbond Jaarcongres: 'Neem regie over uw energie'

Wat kunnen gemeenten doen om te  besparen op de energierekening? Tijdens de workshop 'Neem regie over uw energie' - welke plaatsvindt op het Klimaatverbond Jaarcongres 2012 -  zal  dieper ingegaan worden op de resultaten van het onderzoek en op de diverse mogelijkheden voor gemeenten om hun energiemanagement te optimaliseren en energiekosten te limiteren. Het Klimaatverbond Jaarcongres is bedoeld voor gemeentelijke bestuurders en beleidsmakers en vindt plaats op 21 september 2012 te Zaandam. Meer informatie vind u op de hier. Hier kunt u zich ook aanmelden.