Meteorologen konden in 2019 hun ogen niet geloven toen op meerdere locaties de 40 graden Celsius werd aangetikt en het oude hitterecord met 2 graden werd verpulverd. Vorig jaar was het in het noordwesten van de VS en Canada nog extremer: daar werd het meer dan 5 graden heter dan de oude records. Om ons heen in Europa sneuvelen nu hitterecords en sterven honderden mensen, misschien nog veel meer.

Hitteplan

Nederland is zeer slecht voorbereid op de toenemende hitte. Het Nationaal Hitteplan uit 2007 is dan wel ons oudste adaptatieplan, sindsdien is met het Nationaal Deltaprogramma vooral geïnvesteerd in de aanpassing aan watergerelateerde klimaatrisico’s zoals extreme neerslag, droogte en overstromingen. Dit veranderde een beetje nadat het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in een rapport in 2015 aangaf dat hitte het meest acute en gevaarlijkste klimaatrisico is. De Nationale Adaptatie Strategie (NAS) uit 2016 nam dat ter harte en verschillende activiteiten werden georganiseerd.

Maar sinds 2020 is na een reorganisatie bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat van de NAS niet veel vernomen. De aanpak van hittestress is wel voor het eerst opgenomen in het regeerakkoord. Maar de beschreven oplossingsrichting – de buitenruimte vergroenen om hittedoden te voorkomen – is veel te beperkt, zoals deze dagen ook weer blijkt.

Een informeel landelijk netwerk met kennisinstituten, enkele provincies, gemeenten, GGD, woningcorporaties en adviesbureaus heeft de afgelopen twee jaar een bredere aanpak van hittestress ontwikkeld: hitteadaptatie draait om maatregelen voor ‘gebied-gebouw-gezondheid’. Niet alleen meer vergroening, maar vooral ook maatregelen als zonwering en ventilatie die de woning koeler houden, lokale hitteplannen en andere gezondheidsbeschermende maatregelen voor kwetsbare mensen.

Financiële regelingen

Maar er moet nog veel gebeuren. Zo zijn er nog geen grote financiële regelingen voor hitteadaptatie. Die is zelfs uitgesloten van de impulsregeling klimaatadaptatie die sinds vorig jaar bestaat.

Bovendien zal die prille hitteadaptatiestrategie in het huidige tempo van ontwikkeling nog geen antwoord geven op een code rood-situatie zoals die in het Verenigd Koninkrijk onlangs is afgegeven, en die ook voor Nederland niet meer ondenkbaar is. Bij zulke extreme hitte loopt de binnentemperatuur van een woning zonder zonwering en extra koeling op tot gevaarlijke hoogtes en zal er ook buiten geen verkoeling gevonden kunnen worden.

De stad Portland in Oregon, in het noordwesten van de Verenigde Staten, werd vorig jaar juni met zo’n situatie geconfronteerd. Portland is qua grootte vergelijkbaar met Rotterdam. Het werd er 46 graden Celsius, vier graden boven het nieuwe hitterecord dat een week eerder werd verwacht. In slechts enkele dagen tijd werden een paar grote gekoelde locaties geopend, waar dak- en thuislozen en andere kwetsbare bewoners terecht konden. Het busvervoer ernaar toe was gratis. Anderen werden na een telefoontje opgehaald door hulpdiensten. Duizenden vrijwilligers gingen op huisbezoek bij ouderen. En toch bleek in de week na de ramp dat zeventig mensen, vooral oudere alleenstaanden in ongekoelde woningen, te zijn overleden.

Let op je buren

Portland trok twee belangrijke lessen. Niet alleen moeten enkele grote gekoelde locaties worden opengesteld, maar ook vele kleinere – voor de bewoners vertrouwde – locaties in de wijk. En, let op je buren: de oproep dat iedereen in de samenleving ingezet moet worden om op kwetsbare mensen te letten. Want zelfs een goede en snel georganiseerde, professionele organisatie en duizenden vrijwilligers bleken niet genoeg om zoveel slachtoffers te voorkomen.

Voor deze zomer is het te laat, maar hopelijk ligt het hitteplan voor code rood volgend jaar wel klaar.

Meer informatie
|Madeleen.helmer@klimaatverbond.nl
06-13558688

Dit artikel is als opiniestuk op 19 juli 2022 geplaatst in NRC.

Voor meer informatie over het Hitteadaptatie-werk van Klimaatverbond Nederland: https://on-the-spot.nl/klimaatverbond-beweegt/hitteadaptatie