Koudeopvang in Nederland

Wanneer je in Nederland zoekt naar initiatieven voor koudeopvang, kom je vooral terecht bij de ‘Warme Kamers’ van het Leger des Heils. Zij gebruikten hun (ruim honderd) buurtkamers om mensen een behaaglijke opvang te bieden. Op dit idee waren ze in de zomer van 2022 al gekomen, toen ze de energieprijzen zagen stijgen. Daarnaast stelden ook kerken, bibliotheken en andere maatschappelijke organisaties ruimtes open voor mensen die een warme plek zochten. Iedereen die in de problemen was gekomen door de stijgende inflatie of een te hoge energierekening, was hier welkom. Hieronder een paar voorbeelden uit het regionale en lokale nieuws.

Gevoel van schaamte

In totaal werden er door het hele land meer dan 1.400 Warme Kamers geopend. Vijf daarvan waren te vinden in Veldhoven. Vier warme kamers in buurthuizen en één in de bibliotheek. Op alle locaties staat gratis koffie en mensen kunnen er een boek lezen, een spelletje spelen of studeren. Het initiatief kwam in dit geval van de gemeente. Een beheerder van een van de ruimten geeft aan dat er wel behoefte is. Maar hij is ook bang dat veel mensen die het nodig hebben, geïsoleerd wonen en daardoor misschien schaamte voelen en daardoor alsnog niet komen. In Veldhoven kwam ook een energiecoach naar de buurthuizen om advies te geven over energiebesparende maatregelen.

Oude woning niet warm te krijgen

In en rond Amsterdam waren sinds november 2022 meer dan 200 locaties geopend als Warme Kamer. Eén daarvan was de Tolhuistuin in Amsterdam Noord. Als cultuur/poppodium en restaurant is dit een ander soort plek dan een buurthuis of kerk. Er was een aparte ruimte ingericht als ‘knusse woonkamer’ met kaarsjes, kussens, dekens en muziek, en met gratis koffie, thee en croissants. Het liep niet meteen storm in deze koudeopvang, omdat mensen de plek nog niet direct wisten te vinden. Opvallend is dat geldgebrek om de kachel aan te kunnen zetten, niet persé de reden was voor mensen om te komen. Eén van de geïnterviewde bezoekers geeft aan te komen omdat zijn oude woning (1918) gewoon niet warm te krijgen was.

Samenwerkende initiatieven

Zo waren er talloze locaties door het hele land die lokaal invulling gaven aan het initiatief van Warme Kamers. De aansturing van deze initiatieven verschilde per gebied of (koepel)organisatie. Veel kerken en bibliotheken doen mee vanuit de koepelorganisatie. Sommige locaties melden zichzelf aan, al dan niet met steun van de gemeente. En soms nemen lokale overheden zelf het initiatief in de organisatie van Warme Kamers, zoals de gemeente Haarlemmermeer.

Het liep niet overal storm bij de Warme Kamers, en er waren regionale verschillen. Zo bericht Omprop Fryslân. Er is geen eenduidige verklaring voor, want de behoefte was er wel.  Onbekendheid (door gebrek aan reclame) wordt als mogelijke reden genoemd, maar ook hier wordt gedacht dat schaamte een onderdeel is van de reden.

Koudeopvang in het buitenland

In andere landen werden vergelijkbare initiatieven gestart. Een opvallen initiatief is de zogenaamde ‘warm banks’ (Warm Welcome Spaces) uit Groot-Brittannië. Tijdens de zomer van 2022 werd al verwacht dat deze winter de vraag ernaar enorm zou toenemen. Het idee stamt uit 2021, toen een dorp (Bungay, Suffolk) het eerste ‘Warm Rooms Project’ opzette om eenzaamheid tegen te gaan en mensen te helpen die hun energierekeningen niet meer konden betalen. Er waren spelletjes en gratis koffie, thee en koekjes. Tijdens de afgelopen winter waren er meer dan 4.000 initiatieven, van bibliotheken tot voetbalclubs die hun deuren openden als ‘warm room’.

Kritiek

Er was in Groot-Brittannië ook commentaar op het initiatief. Zo zou het mensen die aan huis gebonden zijn of mindervalide zijn, buitensluiten. Daarnaast zijn er in rurale gebieden minder 'warm rooms’ dan in de stad. Daar komt ook nog bij dat mensen dus eerst de deur uit moeten, door nog meer kou, voordat ze op een warme plek zijn, en dat deze ‘s nachts gesloten zijn terwijl het dan het koudst is.

Wat we kunnen leren van de ‘Warme Kamers’ voor toekomstige ‘Koele Kamers’?

De doelgroep bestaat zowel uit mensen die het financieel niet breed hebben als mensen die in ongeschikte panden wonen. Een diverse groep mensen die op de juiste manier gefaciliteerd moet worden.

Gebruik van de ruimtes wordt bepaald door meerdere factoren:

1. Publiciteit/bekendheid van de plek
2. Schaamte om een opvang te gebruiken
3. Toegankelijkheid (voor mindervaliden) en bereikbaarheid (afstand)

Deze en andere factoren kunnen natuurlijk anders uitpakken voor opvang tijdens hitte. Van bovenstaande factoren wordt in de gescande artikelen schaamte het meest genoemd. De vraag is of schaamte een even belangrijke factor is bij hitteopvang, of is deze mogelijk minder belangrijk, omdat er een minder duidelijke koppeling is met (energie)armoede? Hiernaast zijn de warme opvanglocaties alleen overdag geopend, terwijl voor hitte ook ’s nachts opvang nodig kan zijn.

Faciliteiten bieden en advies geven

Naast de verschillen kunnen er ook zaken overgenomen worden. Zo worden op alle locaties eenvoudige faciliteiten aangeboden, zoals koffie, thee, een koekje, en er zijn spelletjes aanwezig. In navolging van het bezoek van een energiecoach, zou een hittecoach de locaties kunnen bezoeken om mensen advies te geven over koeling (van de woning en van jezelf).

Maar waarom wachten totdat mensen in ‘Koele Kamers’ zitten om ze voor te lichten over verkoeling? Ook hiervoor kan gekeken worden naar varianten op bestaande oplossingen voor energie en armoede, zoals de Energiemaatjes in Waalwijk.

Tot slot: als je andere ervaringen of aanvullende ‘geleerde lessen’ hebt voor de organisatie van Koele Kamers, dan horen we dat graag!

Contact: hitteadaptatie@klimaatverbond.nl