Wat heeft het verduurzamingsprogramma Green Deal Scholen de afgelopen 2,5 jaar opgeleverd? “Dat is best indrukwekkend met zo weinig beschikbare middelen,” vindt projectleider Ruud van Vliet van Klimaatverbond Nederland, initiator van de Green Deal Scholen. "Het programma heeft geleid tot meer bekendheid bij schoolbesturen en gemeenten over mogelijkheden om te verduurzamen.
Van Vliet vertelt verder. "Het heeft bij schoolbesturen erkenning teweeggebracht van de opgave waarvoor ze staan: richt je niet alleen op energiebesparing, maar breng ook het binnenklimaat van schoolgebouwen op orde. Daarvoor moet je slimme oplossingen vinden. En er is geïnnoveerd, door te kijken of je naar nul op de meter kunt renoveren. Green Deal Scholen heeft dus veel opgeleverd. Maar we zijn er nog niet.”
ntSchoolbesturen en gemeenten samen verduurzamen
Duurzame scholen - waarbij is geïnvesteerd in het binnenklimaat en in energiebesparing - zorgen voor een gezondere leer- en werkomgeving, zijn milieuvriendelijker en verlagen in veel gevallen de (exploitatie)kosten voor schoolbesturen. Daarom is op initiatief van het Klimaatverbond in 2014 een Green Deal Scholen ondertekend door 4 ministeries (BZK, I&M, EZK, OCW), de koepelorganisaties uit het primair en voortgezet onderwijs (PO-Raad, VO-raad), de VNG, Ruimte-OK en Klimaatverbond Nederland. In 2015 ontwikkelde het programmateam (waarin ook Platform31, GGD-GHOR Nederland en RVO in vertegenwoordigd waren) een uitvoeringsprogramma 2015 - 2017 om schoolbesturen en gemeenten op weg te helpen samen te verduurzamen.
ntCruciale rol gemeenten
Van Vliet benadrukt dat gemeenten een uiterst cruciale rol spelen bij het verduurzamen van schoolgebouwen. Hij doet zelfs een oproep aan ze. “Kijk niet weg. Scholen hebben gemeenten nodig om een aantal zaken voor elkaar te krijgen. Organiseer de samenwerking. Faciliteer en regisseer op lokaal niveau kwaliteitsverbetering van onderwijshuisvesting. Met de juiste partijen. Regel professioneel opdrachtgeverschap. Zet geldstromen slimmer in. Zorg dat er een onafhankelijke kennispartner aanwezig is. Green Deal Scholen heeft aangetoond dat als je scholen helpt aan onafhankelijke informatie en advies - dus wanneer ze zien dat er geen commerciële belangen worden gediend - zij sneller bereid zijn in actie te komen en mee te werken aan de verduurzaming van hun gebouwen.”
Een gemeente die deze handschoen volgens Van Vliet voortreffelijk oppakt, is Haarlem. “Deze gemeente zet samen met schoolbesturen stappen en richt zich daarbij niet alleen op energiebesparing en binnenklimaat, maar op het brede spectrum van duurzaamheid. Haarlem gebruikt het instrument GPR Gebouw om te inventariseren wat de huidige stand van zaken is van de duurzaamheidskwaliteit van de schoolgebouwen. Om aan de hand daarvan verbeterslagen te kunnen maken op de thema’s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde.”
ntStroomversnelling
Het was geen gemakkelijke opgave voor Van Vliet toen hij begin 2013 de Green Deal Scholen wilde opbouwen. Daartoe zocht hij in eerste instantie de samenwerking met Ruimte-OK. Deze kennisorganisatie ondersteunt schoolbesturen en kinderopvangorganisaties bij hun huisvestingsvraagstukken, in opdracht van VNG, PO-Raad, VO-raad, de brancheorganisaties in de kinderopvang en het Waarborgfonds Kinderopvang. Samen met Ruimte-OK is gewerkt aan afspraken die alle relevante partijen steunden. Met vier ministeries is overleg gevoerd over een eerste versie van de Green Deal, maar dit leidde nog niet direct tot concrete stappen. Van Vliet: “Pas toen het SER-Energieakkoord eenmaal werd afgesloten - en onder het kopje 'Maatschappelijk Vastgoed' de scholen expliciet als eerste domein werden aangewezen de verduurzamingsslag te maken - kwam het proces in een stroomversnelling. Toen werd het voor de ministeries een serieuze opdracht actief te werken aan de verduurzaming van onderwijsgebouwen. Je ziet dan dat de houding verandert. Men wil opeens zelf snelheid erin brengen. Toen het initiatief vervolgens enthousiast werd ontvangen op directieniveau van het ministerie van Binnenlandse Zaken (verantwoordelijk voor energiebesparing in de gebouwde omgeving) was snel overeenstemming bereikt op bestuurlijk niveau van alle beoogde partners over de intenties. Eind 2014 zijn de handtekeningen gezet en is het vervolgtraject gestart dat heeft geleid tot het uitvoeringsprogramma 2015 – 2017.
Da afgelopen 2,5 jaar is duidelijk geworden dat het succesvol uitvoeren van een programma om een aantal belangrijke randvoorwaarden vraagt. Bestuurlijk commitment is daarbij van groot belang. Helaas bleek het niet eenvoudig dat commitment stevig te houden. Het onderwerp verduurzaming heeft niet de hoogste prioriteit bij de koepelorganisaties in het onderwijs. Veel tijd en aandacht gaat daar uit naar andere, zeer relevante zaken. Ook de onduidelijkheid in de regelgeving zorgde voor de nodige afleiding en zelfs stagnatie bij schoolbesturen. Verder zorgde de personele wisselingen bij de verschillende partners en ministeries voor een gebrek aan continuïteit.“
ntLeemte in de wet
Een van de opbrengsten die mede door de Green Deal Scholen is bereikt, is dat de koepelorganisaties (VNG, PO- en VO-raad) en scholen met elkaar het gesprek zijn aangegaan om hardnekkige discussies tot een oplossing te brengen. Zij waren gewend elkaar vanuit een soort vakbondscultuur te bestoken. “Ineens zijn ze met elkaar in gesprek gegaan, want ze zitten met een gezamenlijk probleem. Ook dat heeft met een leemte in de wet te maken. Want heel veel scholen moeten gaan renoveren omdat hun gebouw op is. Maar renovatie is in de wet niet geregeld, dus er is formeel geen geld voor. En daarom gebeurt er niets.
Daar is nu een gezamenlijk visie op gekomen en er is een gezamenlijk voorstel gedaan aan het ministerie van Binnenlandse Zaken: laten we nu meer lokaal bekijken: wat is de behoefte op de langere termijn (16 jaar)? Wat is de huidige stand van zaken qua vierkante meters, wat heb je nodig om in je behoefte te voorzien? Wat is de kwaliteit ervan? En waar wil je naartoe? Waar wil je staan over 16 jaar? Wat moet er gebeuren? Daar rolt dan een investeringsagenda uit en vervolgens moet er worden gekeken: hoe kun je geldstromen verbinden?”
ntGeldstromen bundelen
“Gemeenten krijgen geld voor nieuwbouw. En schoolbesturen krijgen geld voor het beheer en onderhoud van de gebouwen”, legt Van Vliet uit. “Als je van beide het langetermijnperspectief hebt wat er aan nieuwbouw nodig is. En als je vervolgens weet wat je nodig hebt voor onderhoud en beheer voor de komende tien jaar, kun je dat geld ook richten op die verbeterslag. Je gaat die geldstromen bundelen. Daar moet je met elkaar een plan voor maken. En dan heb je op lokaal niveau een integraal huisvestingsplan wat een perspectief schetst. Op het moment dat je dat hebt - en het is ook wettelijk geregeld - dan heb je een wettelijke basis waarop je wat grotere stappen kunt zetten. Dat is wat nu voorligt bij de Tweede Kamer en in wetten moet worden omgezet.
“En de verduurzaming een boost moet geven”, voegt Van Vliet toe. De wet moet nog worden vastgesteld en dat kost soms 2 à 3 jaar. Maar schoolbesturen en gemeenten hoeven hier niet op te wachten; zij kunnen nu al gezamenlijk stappen zetten. De urgentie is groot en de wereld om hen heen verandert snel. Stilstaan is geen optie en kansen zijn er volop. Gelukkig zien veel gemeenten en schoolbesturen dit en gaan de uitdaging aan. Ik ben heel benieuwd hoe dit er over 5 jaar uitziet. Laten we wel voorkomen dat we terugvallen in de oude groef van sterk aanbodgericht werken. Het gaat er nu om de door de Green Deal Scholen ingeslagen weg door te zetten, maar ook te verbeteren. Aan de Klimaattafels maken partijen hier nieuwe afspraken over. We zijn inderdaad nog lang niet klaar!”
ntRol Klimaatverbond Nederland
Klimaatverbond Nederland heeft in 2012 met Green Deal Scholen het initiatief genomen om energiebesparing in schoolgebouwen een flinke zet vooruit te geven. Door het benutten van onze kanalen heeft Klimaatverbond Nederland gemeenten actief kunnen maken als het gaat om ondersteuning bij het verduurzamen van scholen. Wat opvalt is dat gemeenten die bij Klimaatverbond Nederland zijn aangesloten actiever zijn geweest met het verduurzamen van scholen in hun gemeenten, dan gemeenten die dat niet zijn.
Met ondersteuning van Klimaatverbond Nederland is via Green Deal Scholen actief ingezet om de subsidieaanvraag voor advieskosten te vereenvoudigen en hebben maar liefst 80% van de scholen en gemeenten die aangesloten waren bij Green Deal Scholen ambities geformuleerd t.a.v. duurzaamheid, of zijn daarmee bezig. Onze inzet heeft er tevens toe geleid dat er 170 subsidie-aanvragen zijn gedaan en 90% van de subsidieregeling is benut. Meer over de rol van Klimaatverbond Nederland en de resultaten van Green Deal Scholen leest u hier: https://www.klimaatverbond.nl/nieuws/opbrengsten-van-3-jaar-greendeal-scholen.