Klimaatverbond Nederland betoogt in dit artikel dat we de warmtetransitie op dit moment te eenzijdig benaderen. Naast aandacht voor verwarmen, is er vooral aandacht nodig voor de sterk groeiende koeltebehoefte. Deze opgaven laten zich uitstekend combineren.
Belangrijke rol voor gemeenten op de weg naar aardgasvrij
Sinds de jaren ‘60 van de vorige eeuw zijn vrijwel alle woningen in Nederland voorzien van centrale verwarming. Op aardgas. Nu er steeds minder aardgas vanuit Groningen komt én we binnen dertig jaar van fossiele brandstoffen af moeten vanwege de klimaatdoelstellingen gaan we naarstig op zoek naar andere (niet-fossiele) warmtebronnen. Gemeenten hebben daarin een belangrijke rol. Zij moeten uiterlijk in 2021 de plannen af hebben waarin staat welke wijken of buurten in de periode tot en met 2030 aardgasvrij gemaakt gaan worden. Zo’n gemeentelijk plan heet de Transitievisie Warmte.
Klimaatverandering is voelbaar
De laatste jaren is voor een ieder duidelijk voelbaar dat we te maken hebben met een opwarmend klimaat. Sinds de jaren zestig laat elk nieuw decennium een stijging van de gemiddelde temperatuur in Nederland zien. Daarmee zijn de winters gemiddeld minder koud en is het stookseizoen korter. De zomers confronteren ons met een nieuw fenomeen: hittestress. En daarmee de behoefte aan koeling. Deze klimaatverandering zal voorlopig doorzetten en dus zal de koeltebehoefte de komende jaren verder toenemen.
Niet alleen het klimaat verandert: onze woningen ook
Dat onze woningen veranderen, laat zich goed illustreren door de berekende energiebehoefte van een nieuwbouwwoning uit 2006 (norm: EPC 0,8) ten opzichte van een woning anno nu (norm: EPC 0,4*):
- De totale energiebehoefte daalt met ruim 60%
- Relatief aandeel koeling binnen de energiebehoefte stijgt van 4% naar 27%
- Relatief aandeel verwarming daalt van 71% naar 32%
- Relatief aandeel warm tapwater stijgt van 24% naar 41%
- Absolute behoefte van koeling stijgt van 3,1kWh naar 8,0kWh (per m2 per jaar)
Bovenstaand overzicht laat heel duidelijk zien hoe belangrijk het is om onze huizen goed te isoleren. Door goed te isoleren is een enorme energiebesparing realiseerbaar. Wat het ook laat zien is dat de koeltebehoefte sterk stijgt, en naar de verwarmingsbehoefte toegroeit. Nog los van de doorzettende klimaatverandering!
Een verandering van paradigma
Een belangrijke verandering zit in onze benadering van de energievraag in woningen. Wij benaderen woningen zoals we dat eeuwen geleden al deden: een schuilplaats tegen de elementen. In Nederland hebben we ons altijd moeten inspannen om een slaap- en woonplek te hebben die én droog én voldoende warm is. Dat is ook nu nog onze mindset bij de verduurzaming van onze woningen. We negeren dat er een groot – en groeiend – deel van het jaar teveel warmte is. Onze ervaring is dat gemeenten op dit moment bij de planvorming eerst kijken naar (industriële) restwarmte. Als er geen grootschalige bronnen beschikbaar zijn, is de conclusie op dit moment standaard: “dan all-electric”. De koeltebehoefte – en de kansen die dat biedt – wordt daarbij over het hoofd gezien.
Koeling is blinde vlek in het energiedebat
“Groeiende vraag naar airco’s is kritieke blinde vlek in het energiedebat”. Dat stelde de International Energy Agency in haar rapport The Future of Cooling uit mei 2018. Er is in Nederland een nieuwe werkelijkheid vanuit klimaatverandering en – als we consequent gaan isoleren – ook vanuit onze veranderende woningvoorraad. Als we daar bij de Transitievisie Warmte geen rekening mee houden dan zal de airco (en het daarmee samenhangende energiegebruik) ook in Nederland een ongekende opmars maken.
"Als de Transitievisie Warmte zich beperkt tot het realiseren van een nieuwe warmtebron zónder daarbij de koeltebehoefte mee te nemen, dan slaan we de plank finaal mis."
Hitte-eilanden en warmte-overschot
Een deel van de utiliteitsbouw (kantoren en winkels) heeft over het gehele jaar gezien nu al een warmte-overschot. Dit warmte-overschot wordt niet benut. Integendeel. Vrijwel overal worden airco’s ingezet om deze warmte te verplaatsen naar buiten. Kantoren en winkels staan meestal in een stedelijke omgeving. Door het gebruik van airco’s wordt daarmee het stedelijk hitte-eiland effect (UHI of Urban Heat Island) versterkt en zo afgewenteld op bewoners van omliggende woningen en gebruikers van de openbare ruimte.
Koeling verdient prominente plek in Transitievisie Warmte
Er is warmte in overvloed voor onze woningen. Als we tenminste doorgaan met onze bestaande woningvoorraad beter te isoleren. Zeker als we hierbij de behoefte aan koeling met onze warmtevraag weten te combineren. En helemaal als we het warmte-overschot uit de utiliteitsbouw weten te benutten voor onze woningen. Hoe? Door warmte te oogsten en op te slaan. Dit vraagt wel een andere benadering, andere technieken, en – bijvoorbeeld voor de uitwisseling van warmte en koude tussen woningen en kantoren – andere regels.
De benodigde technieken** zijn beschikbaar. Nog niet allemaal klaar voor de markt, maar al wel ver genoeg ontwikkeld om in de praktijk getest te worden. Andere regels kosten tijd. Maar deze tijd is beschikbaar. Dat is namelijk de tijd die we nodig hebben om onze woningen goed te isoleren en om de processen met onze inwoners, in de wijk, goed te kunnen uitvoeren.
Klimaatverbond Nederland roept daarom alle gemeenten op om koeling een prominente plek te geven in hun Transitievisie Warmte.
Verder praten over dit thema? Mail naar Jan Engels, projectleider koeltebeleid: jan.engels@klimaatverbond.nl of bel: 088-0238900.
* bron: F.de Vries, Urban Technology, Hogeschool van Amsterdam, presentatie NAS-congres 13-06-2019
** Beknopt overzicht beschikbare technieken:
https://www.topsectorenergie.nl/tki-urban-energy/kennisdossiers/warmteopslag