Leestijd: 5-8 minuten, door: Petra Lettink & Yuri van Bergen
Ons land kent met de toenemende klimaatcrisis vele concrete opgaven. Een daarvan is de verduurzaming van bestaande gebouwen en woningen aangezien hier nog steeds veel energie gebruikt wordt. De bouwsector, verantwoordelijk voor bijna 25 procent van de Nederlandse CO2-uitstoot (materiaal, vervoer en energiegebruik), speelt een cruciale rol in het maken van harde keuzes om de klimaatdoelen ook daadwerkelijk te bereiken. Daarom bepleiten BouwhulpGroep en Klimaatverbond Nederland de oprichting van een Topsector en een Nationaal Programma voor Duurzame Renovatie van Wijken en Buurten, om zo de verduurzaming van onze gebouwde omgeving in aantal en snelheid te vergroten.
Hoewel de bouwsector niet als ‘’topsector’ is gekwalificeerd, is deze essentieel voor de Nederlandse economie[1]. Er wordt vaak samengewerkt met wel erkende topsectoren om economische groei en vooruitgang in duurzaamheid en technologie te stimuleren. Er zijn diverse initiatieven en programma’s gericht op innovatie binnen de bouw, zoals circulair en energieneutraal bouwen om te besparen op de CO2-uitstoot. Echter, duurzame innovatie alleen is niet genoeg. De gebouwde omgeving kent een bredere opgave die wonen, zorgen en werken omvat en betrekking heeft op de bijna achttien miljoen mensen die veelal vragen om betaalbare verduurzaming en leefbare buurten. Om de gestelde doelen te bereiken is een tempo van 1000 woningen per dag nodig[2], terwijl dit nu op 1000 per jaar ligt. Versnellen en opschalen zijn hard nodig en des te meer reden om te pleiten voor een nieuwe Topsector.
Verdeling van woningtypen naar bouwjaar en bezit
De opgave van wonen, zorg en werk
De gebouwde omgeving kent dus meerdere prominente opgaven. De opgave waar nu de meeste aandacht naar uitgaat is de behoefte aan extra woonruimte. Om snel het woningtekort op te heffen is er veel aandacht voor (duurzame) nieuwbouw. Er moeten volgens de overheid 900.000 woningen bijgebouwd worden, en het liefst voor 2030 [3]. Tegelijkertijd begint de aandacht voor zorg en wonen ook steeds meer het publieke debat te bereiken. Zo pleitte voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade tijdens het VNG-jaarcongres afgelopen juni nog om onze aandacht niet te leggen op het bouwen van woningen maar juist op het bouwen van gemeenschappen[4]. Hoe we met het toevoegen van extra woonruimte de kwaliteit van wonen in de bestaande acht miljoen woningen kunnen verbeteren.
Laten we vooropstellen dat deze opgave gigantisch is en niet door een partij of initiatief alleen kan worden beslecht. Ook is dit pleidooi niet bedoeld om met (lopende) initiatieven te concurreren. Het gaat in ons verhaal om de opgave waar niet zo vaak over wordt gesproken: de renovatieopgave van 1000 woningen per dag. Een tempo dat te vergelijken is door de huidige praktijk van het bouwen van nieuwe woningen én de renovatie van alle sociale huurwoningen, te verdubbelen met een factor 3! Daar bovenop komt nog eens de opgave voor de bestaande woningen met private eigenaren. Van belang is te realiseren dat het dan vooral gaat om eigenaar-bewoners die niet als professionals dagelijks met deze opgave bezig zijn. Verder gaat het om woningen die niet per gebied en of in een administratief complex geordend liggen. Hoe neem je deze woningeigenaren dan mee in de gestelde ambitie?
Onze roep om een topsector en een nationaal programma is ontstaan omdat we zien dat bestaande pogingen steeds vastlopen en niet herhaalbaar zijn, passend bij de opgave van 1000 woningen per dag. Daarbij hebben we samen ervaring met een aanpak die zich heeft bewezen daar wel aan te kunnen voldoen. De reden hiervoor is dat het een aanpak betreft die:
- Kan aansluiten bij ieder (lopend) initiatief in de buurt;
- Werkt ongeacht het type eigendom, de kwaliteit van woningen én de vraag van huidige of toekomstige bewoners;
- Het mogelijk maakt om binnen een regio onderdelen van deze aanpak eenvoudig te herhalen en/of zelf te delen met andere gemeenten waardoor er dingen sneller en goedkoper kunnen worden georganiseerd.
Uitvoeren van verschillende plannen in dezelfde buurt
Waarom dus een topsector voor zo’n specifiek onderdeel van (wijkgerichte) duurzame renovatie? Zolang er grote bedragen aan subsidie wordt verleend (via gemeentelijke energielokketen, woningcorporaties, energieleveranciers, etc.) zullen er koplopers zijn die de stap durven te zetten. Maar de overheid zal nooit direct of indirect de verduurzaming van 5 miljoen particuliere woningen gaan betalen, dit terwijl de klimaatdoelen wel maatschappelijk en politiek zijn bepaald. Dan is het de vraag: wie gaat deze individuele woningeigenaren dit geld ‘lenen’ op zo’n manier dat ze ook gemotiveerd zijn om mee te willen en kunnen doen? Naast de al eerdergenoemde redenen (versnellen en opschalen) is die financieringsvraag een extra reden om een Topsector Duurzame Renovatie te wensen.
Gemeenten worstelen al jaren met tekorten aan budgetten en personeel om hun doelen te realiseren. De opgave die nu speelt is een verdriedubbeling van de huidige praktijk van individuele verbouw, corporatie-aanpak van wijken en buurten plus de geplande nieuwbouw. Daarbij is er specifieke kennis nodig om een warmtetransitie te leiden, buurtbewoners te verleiden te gaan verduurzamen. Met als vertegenwoordiger van alle inwoners ook nog eens de schone taak om ervoor te zorgen dat deze nieuwe keuzes die worden gemaakt straks niet gaan leiden tot nieuwe problemen. Hoe krijgen ze hier dus grip op zonder de beschikking over deze specifieke kennis en of de mensen om het te doen? Ook hiervoor zijn de ontwikkelingen binnen de bepleite Topsector nuttig.
We zien met elkaar dat er veel goede dingen gebeuren wat betreft innovatie en duurzaamheid. Vanuit de overheid, het bedrijfsleven en buurten worden we overspoeld met mooie voorbeelden en resultaten die laten zien dat het kan! Zet daar een Topsector Duurzame Renovatie van buurten en wijken naast die zorgt voor innovatie, ketensamenwerking, kennisdeling en opschaling capaciteit en je bent koploper in Europa. Wij denken dat deze stap snel nodig is, omdat:
- De energietransitie in warmte, koelte en elektriciteit binnen 25 jaar ieder huishouden raakt;
- Het seriematig verduurzamen van particuliere woningen op deze schaal nog nooit is gedaan en het daarmee onbekend is welke gevolgen dit heeft voor de veiligheid, gezondheid en duurzame kwaliteit van onze woningvoorraad;
- We simpelweg met een verdriedubbeling van de huidige praktijk deze doelgroep slimmer moeten gaan ontzorgen als we onze doelstellingen willen halen.
Aanpak voor seriematig collectief renoveren op het moment van eigenaren én bewoners
Dromen of beginnen in een Nationaal Programma
Om een klimaatneutrale leefomgeving te realiseren in 2050, is een continue, programmatische aanpak nodig. Die van buurt tot buurt en van wijk tot wijk door kan gaan. Met een proces dat voor én door de buurt is. Naast een topsector, die zich richt op innovatie en verdere industrialisatie van de keten, is daarom een Nationaal Programma nodig dat zorgt voor uitvoeringscapaciteit en procesgeld om deze vraag dichter bij het reeds beschikbare aanbod te brengen. Een programma waarmee nu kan worden begonnen met een integrale buurtaanpak van het private deel (circa 5,4 miljoen woningen), om daarna met de industrie passende en herhaalbare oplossingen te vinden om uiteindelijk het uitvoeren zo eenvoudig mogelijk te maken met zo min mogelijk beslag op de huidige capaciteit[5].
BouwhulpGroep en Klimaatverbond Nederland hebben beiden ervaring met een integrale buurtaanpak die start bij de wensen van de bewoners en aansluit bij een breed én industrieel renovatie-aanbod. Wij sloegen de handen ineen om deze aanpak geschikt te maken voor iedere professionele of private woningeigenaar en voor iedere buurt. Zo kunnen buurtbewoners volop participeren in de beoogde plannen, ongeacht woningtype of oplossing. Deze integrale buurtaanpak noemen we: ‘Wijwonen”. Een aanpak die we dan grootschalig willen uitvoeren in een Nationaal Programma Duurzame Renovatie van Buurten en Wijken.
Met Wijwonen slaan we een brug tussen mens en techniek met plannen die ontworpen zijn door en voor de buurt. Collectief verduurzamen betekent meer dan draagvlak in de buurt. Het leidt ook tot:
- Nieuwe financiële oplossingen voor particuliere woningeigenaren;
- Mogelijkheden om langer (met of zonder zorg) in de buurt te blijven wonen;
- Het creëren van nieuwe (sociale) verbindingen in de wijk;
- Overzicht van bewezen en herhaalbare oplossingen op basis van een concrete woonbehoefte;
- Een soepeler vergunningsproces voor het wijkplan van de buurt;
- Een interessantere uitvraag qua omvang en continuïteit voor industrie en bouwpartners;
- Innovatie op kortere doorlooptijd bij renoveren en daarmee minder overlast voor de buurt;
- Antwoord op andere verwante vraagstukken in de wijk als energiearmoede, hittestress, biodiversiteit, zorg aan huis, levensloopbestendig wonen, etc.
Onze gezamenlijke praktijkervaring is dat een stuurgroep van regionale partners de verduurzamingsopgave voor en door de buurt vooruit kan helpen. In deze stuurgroep komen verschillende technische, strategische en sociale competenties samen. Bijvoorbeeld door lokale vertegenwoordiging vanuit de buurt, organisaties in de buurt, (regionale) bedrijfsleven, diverse afdelingen van gemeenten, Klimaatverbond Nederland, en BouwhulpGroep samen te brengen. We beginnen laagdrempelig met actieve bewoners in de buurt en koplopers uit het lokale bedrijfsleven. Vraag en aanbod worden hiermee dichter bij elkaar gebracht en: vandaag besteld, volgende maand letterlijk in huis. We werken dan met elkaar -buurtbewoners, woningeigenaren, gemeenten en het bedrijfsleven- aan de doelen van 2030 en 2050.
Deze aanpak kan met de nodige ondersteuning als stimulans dienen om de integrale buurtaanpak breder en sneller uitvoerbaar en navolgbaar te maken. Hiermee maken we een begin van onze droom naar een zelfstandige Topsector Duurzame Renovatie waar ondernemers en onderzoekers écht aan de slag gaan met het ontwikkelen van nieuwe producten, technologieën en oplossingen die aansluiten bij de wensen en portemonnee van de mensen in de buurt. Per slot van rekening heeft iedereen die betrokken is bij de gebouwde omgeving, er baat bij dat er een Topsector Duurzame Renovatie is. Of je nu bij de gemeente werkt, werkzaam bent in de renovatie of gewoon ‘alleen’ (eigenaar) bewoner bent, het belang is groot. Laten we daarom samenwerken en ervoor zorgen dat die topsector er komt!
[1] https://www.topsectoren.nl/innovatie
[3] Nationale Woon-en bouwagenda, 2022
[4] https://youtu.be/4-ISiCkbGBo?si=pDkSDqyA8Bv-K4iH
[5] https://www.tno.nl/nl/newsroom/podcasts/solar-maakindustrie-terug-brabant/