In aanloop naar het jubileum op 6 april heeft het Klimaatverbond aan wetenschapsjournalist René Didde gevraagd om een drietal artikelen te schrijven rond een aardgasloze warmtevoorziening. Daarin stellen we verschillende thema's aan de orde; de rol van groen gas, duurzame warmtenetten en het betrekken van bewoners bij het proces naar aardgasloze wijken.
Hieronder deel 1: De rol van groen gas in een duurzame warmtevoorziening.
Vast staat dat we afscheid gaan nemen van aardgas. Maar wat dan? Hoe komen we in de toekomst aan warmte. Er zijn meerdere opties. Eén ervan is groen gas, dat uit meerdere bronnen kan worden verkregen. Over hoe groot het perspectief is van groen gas, verschillen de meningen. "Groen gas is de toekomstige accu voor de opslag van een surplus aan elektriciteit van de zon en wind", zegt Hans Overdiep van GasTerra. "Groen gas is op zijn best een niche voor de procesindustrie. In onze woningen moeten we het niet willen toepassen", zegt Thijs de la Court van het Gelders Energieakkoord. Hans Overdiep (GasTerra): "Het gasnet is de accu voor energie van zon en wind."
"We moeten van het aardgas los, maar wel op een verstandige manier. De transitie naar duurzame energie is een complexe operatie waarbij we voorlopig niets moeten afwijzen. We moeten alles wat we hebben bij elkaar sprokkelen", zegt Hans Overdiep van GasTerra.
Afscheid van aardgas
Dat we langzaam afscheid nemen van aardgas, is volstrekt helder voor GasTerra en voor Gasunie. Dat betekent dat er in principe geen nieuwe aardgasleidingen in nieuwbouwwijken worden aangelegd. "En ook met het vervangen van oude leidingen moeten we voorzichtig zijn. Dat moeten we misschien niet overal meer doen", zegt Overdiep. "Maar dat betekent niet dat we het overgrote deel van het gassysteem moet loslaten. Want van aardgas loskomen, betekent niet dat we afstand moeten nemen van gas", zegt de manager energietransitie.
Voor historische binnensteden, in gebieden waar duurzame elektrische bronnen nog afwezig zijn of in delen van Nederland waar je geen verzwaard elektrisch net kunt aanleggen, zoals in het buitengebied, kan het gasnet ons nog decennia van dienst zijn. "Kijk, de tuinbouw kan er gemakkelijk van af, maar de de procesindustrie die gebaat is bij hoge temperatuur, moet over gas beschikken", betoogt Overdiep.
Groen gas en de toekomst
En wat voor gas gaat dan straks door het net stromen, als het aan GasTerra ligt? Overdiep voorziet drie smaken. "Allereerst groen gas, dat we maken door biogas op te werken." Biogas ontstaat door vergisting van organisch materiaal, zoals mest, groente- en fruitafval en rioolslib. De tweede bron is vergassing van houtachtig materiaal, zoals snoeiafval uit de tuin, plantsoenen, dunningshout van bossen, ook uit bijvoorbeeld Rusland. "Dat kan smeulen door heel weinig zuurstof toe te laten, waarna koolmonoxide en waterstof ontstaat, zogeheten synthesegas".
Waterstof
Waterstof is ook het gas dat ontstaat wanneer je elektrische stroom door water jaagt, een chemische reactie die iedereen als 'elektrolyse' kent van de middelbare school. "Deze vorm is een uitstekende buffer in de zomer als de elektriciteitsvraag laag is en de zonnepanelen op volle toeren draaien. Ook in de perioden met veel wind, of 's nachts, is het een grote opgave hoe we deze elektriciteit kunnen opslaan", zegt Overdiep. "Welnu, waterstof is de oplossing. En dat duurzame waterstof wordt straks de grootste gasbron. En het mooie is dat we het aan CO2 kunnen koppelen, en wat hebben we dan? Juist, methaan, ofwel aardgas. Het aardgasnetwerk is met andere woorden de accu voor duurzame energie."
Is het niet gevaarlijk om waterstof op te slaan? Overdiep: "In een kunststofleidingennet is het geen probleem. Het explosiegevaar zit vooral tussen de oren van mensen. In de stalen buizen van het hoge druknet, is er kans op lekkages, want waterstof is een klein molecuul. Maar juist door het aan CO2 te koppelen, heb je weer het vertrouwde, zwaardere methaan. En zeker als we die CO2 afvangen van bronnen als de chemische industrie, zijn we goed bezig."
Overdiep is voorstander van decentraal opgewekte energie. "Zonnepanelen van je dak zal voor de bulk van de energie gaan zorgen en in combinatie met een warmtepomp ook in warmte kunnen voorzien. Om echter pieken, zoals in een koudeperiode, door te komen heb je de accu van het aardgasnet achter de hand."
Thijs de la Court (Gelders Energie-akkoord): 'Groen gas is een niche'
Tot 2035 raken we in de gebouwde omgeving helemaal van het aardgas los, rond 2040 volgt de mobiliteit en in 2050 zullen we een oplossing hebben voor de procesindustrie, die hoogcalorische energie nodig heeft. Dat is de routekaart van de Ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu, doceert Thijs de la Court, voormalig wethouder van GroenLinks in Lochem en thans algemeen secretaris van het Gelders Energie-akkoord, dat met 165 partijen de energietransitie in Gelderland vormgeeft. "Groen gas is prachtig spul, maar je moet het niet verbranden in onze woningen. We moeten het reserveren voor de procesindustrie."
"Want we hebben twee uitstekende smaken op de menukaart voor de verwarming van de gebouwde omgeving, namelijk warmtenetten en all-electric woningen", zegt De la Court. "En ik zie ook hybride vormen tussen beiden ontstaan, namelijk open lage temperatuurnetten. In die toekomst wordt de retourwarmte van een hoge temperatuurnet 'op de terugweg' afgetapt voor een bypass naar een wijk met lage temperatuurverwarming, waarbij een al dan niet collectieve warmtepomp voor warm water zorgt. Zo'n hoog temperatuurnet, dat is aangesloten op de restwarmte van afvalverbrandingsinstallaties, chemische industrie en in de toekomst wellicht op aardwarmte (geothermie) biedt soelaas voor historische binnensteden met oude, slecht te isoleren monumentale panden en grote gebruikers als ziekenhuizen, zwembaden en sporthallen", zegt De la Court. "Trouwens, je moet niet uitsluiten dat zich nieuwe isolatie- en verwarmingstechnieken aandienen, waarmee ook monumenten gebaat zijn. Denk aan infraroodverwarmingsplaten die uitstekend op duurzame stroom werken."
Op dit moment werken warmtenetten nog niet naar behoren. Ze zijn te duur en nog niet duurzaam genoeg. "Ze moeten een factor twee verbeteren", betoogt Thijs de La Court. "De sociale acceptatiegraad bij bewoners moet beter en de manier waarop de netten zijn georganiseerd moet beter. Dat kan door meer in social enterprises te werken, waarbij bewoners energiebedrijven weer meer gaan vertrouwen. Daarbij moet de verduurzaming van technisch makkelijk en moeilijke wijken, en rijke en arme wijken in een enorme socialiseringsoperatie plaatsvinden."
Groen gas zal een niche-markt worden, vermoedt De La Court. Allereerst is de vraag hoe duurzaam groen gas is. "Kijk, een poep-fabriek als een rioolwaterzuiveringsinstallatie zal er altijd blijven, dus dat daar groen gas van wordt gemaakt, is evident. Maar op een blijvend mestoverschot moet je niet rekenen. De hoeveelheid mest zal moeten afnemen en bovendien zullen we mest steeds meer onder de grond moeten werken om het alsmaar teruglopend organisch stofgehalte (humus) in de bodem een halt toe te roepen. Dan moet je die mest dus niet gaan vergisten. Hetzelfde geldt voor de import van hout voor vergassing. Om voldoende gas te maken, zul je hout moeten importeren. En dat is dus een heel lastige weg vol narigheid over oerbossen, certificering, transport, ruimtebeslag, kortom milieuwinst hier elders afwentelen", aldus De La Court.
Synthetisch gas als waterstof
En de omzetting van overschotten aan duurzame wind of zonnestroom in synthetisch gas als waterstof, al dan niet gebonden aan CO2? Thijs de la Court waagt te betwijfelen of het aardgasnet wel een goede accu daarvoor is. "Ik denk dat het een te dure batterij is, eentje die bovendien risico loopt eerder te worden gevuld met geïmporteerd aardgas uit Rusland dan met gecertificeerd biogas van bossen uit Rusland."
De opslag van energie is de heilige graal van de energietransitie. Een meer zinvolle accu vindt De la Court een eventueel overschot aan duurzame elektriciteit omzetten in warm water. "Dat kan op het niveau van een huishouden door voor een paar tientjes meer een iets grotere warmwaterboiler aan te schaffen. Het kan op het niveau van een wijk door het warm water in het warmtenet te pompen. "
Kortom:
Groen gas en synthetisch gas is een optie om nog intacte aardgasinfrastructuur te vullen. Al is de bijdrage van groen gas aan de warmtevraag beperkt. Reserveren van alternatief gas voor de procesindustrie lijkt een betere optie. Er valt te discussiëren over de duurzaamheid van groene gasbronnen als biomassa en mest.
René Didde is wetenschapsjournalist met specialisatie in milieu, energie en duurzaamheid. Hij publiceert al meer dan 25 jaar in onder meer De Volkskrant, Binnenlands Bestuur, Technisch Weekblad en MilieuMagazine.
Lees ook: