Interview > Hitteadaptatie
"Hitteadaptatie vraagt om volhouden én vernieuwen"
Na 10 jaar hitteaanpak gaat Madeleen Helmer met pensioen. Samen blikken we terug op haar impactvolle werk én kijken we vooruit met Edwin van der Strate die het stokje van haar overneemt.
Na tien jaar vol overgave te hebben gewerkt aan hitteadaptatie bij Klimaatverbond Nederland, droeg Madeleen Helmer op 2 juni 2025 het stokje over. Althans, bijna. Ze blijft nog één dag per week aan boord, met focus op Europees beleid. Haar opvolger is Edwin van der Strate, die zijn nieuwe functie combineert met zijn rol als adviseur klimaatadaptatie bij TAUW. In dit gesprek blikken ze samen terug én kijken ze vooruit: waar staan we nu met hitteadaptatie, en wat is er nodig om de volgende versnelling te maken?
De datum van de overdracht is niet toevallig gekozen: 2 juni was de allereerste Heat Action Day in Nederland. Een dag die hitte op de kaart zet als de sluipmoordenaar van klimaatverandering. Gemeenten, provincies, woningcorporaties, GGD’s en andere organisaties grijpen deze dag aan om hun hittewerk zichtbaar te maken en urgente kwesties te benoemen.
Madeleen, kun je met een gerust hart met pensioen?
Madeleen: “Absoluut. We hebben 2 juni gewoon wat te vieren! In tien jaar tijd bouwden we een stevig netwerk: met woningcorporaties, GGD’s, gemeenten, provincies en kennisinstellingen. Dat hittenetwerk staat, en dat draait niet om één poppetje. We ontwikkelden een werkwijze die doorgaat, en een sterk netwerk waarin we elkaar weten te vinden. Daar kan wat mij betreft een strik omheen.”
Is er in die tien jaar een project of ontmoeting die je altijd is bijgebleven?
Madeleen: “Mei 2020. We zaten midden in de eerste coronagolf. Het hittewerk binnen de Nationale Adaptatiestrategie viel stil door de reorganisatie van het klimaatadaptatiewerk bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. We werkten al samen met o.a. de GGD’en voor lokale hitteplannen en met de Hogeschool van Amsterdam rond de aanpak van hitte in de buitenruimte. Vanuit beide samenwerkingen kwam het besef dat de woning eigenlijk de ‘hotspot’ is.“
“We kwamen met een groepje online samen. Niemand kende elkaar echt goed, maar we deelden onze drive om hitte niet los te laten. In dat gesprek ontstond de drieslag ‘Gebied-Gebouw-Gezondheid. Een simpele, maar bepalende uitbreiding die op latere momenten veel samenwerkingen heeft versterkt.”
Noem eens een voorbeeld?
Madeleen: “De samenwerking met de Groene Huisvesters. Een netwerk van woningcorporaties gericht op duurzame sociale huurwoningen. Door gebouw expliciet te verbinden aan gezondheid en gebied, konden we partijen als deze betrekken en stappen zetten. Want relatief veel mensen die kwetsbaar zijn voor hitte wonen in een sociale huurwoning. Samen hebben we onderzoek naar hitte in de woning kunnen versnellen en de hittegroep met inmiddels 35 woningcorporaties opgezet.”
Hoe hebben jullie hitteadaptatie in het geheel op de kaart gezet?
Madeleen: “Dat is het resultaat van enkele strategische keuzes en een lange adem. Daar is niet één moment voor aan te wijzen. We hebben bovendien een groot voordeel als Klimaatverbond: door onze onafhankelijke rol kunnen wij dingen bedenken en uitvoeren die anderen niet zomaar kunnen doen. Dit geeft speelruimte om tot nieuwe oplossingen te komen. Maar dit doen we nooit alleen, hier betrekken we altijd onze partners bij.
“De decentralisatie van de zorg in 2014 was een belangrijk moment. Daardoor werd ons duidelijk dat de hittekwetsbaarheid van met name ouderen en chronisch zieken groter werd omdat zij langer thuis moesten blijven wonen. En dat naast het Nationaal Hitteplan lokale hitteplannen moesten worden gemaakt om de hittezorg dichter bij de kwetsbare doelgroep te kunnen organiseren. ”
"We hebben bovendien een groot voordeel als Klimaatverbond: door onze onafhankelijke rol kunnen wij dingen bedenken en uitvoeren die anderen niet zomaar kunnen doen. Dit geeft speelruimte om tot nieuwe oplossingen te komen. ”
De volgende stap in hitteaanpak: koers voor 2025-2030
De route hitteadaptatie 2030 biedt een mooie terugblik op tien jaar hitteaanpak in Nederland én een doorkijk naar de komende vijf jaar. Wat is er nodig om hitterisico’s verder aan te pakken, voor gebied, gebouw en gezondheid?
Waarom is Edwin de juiste persoon voor het overnemen van jouw werk?
Madeleen: “Edwin is echt een netwerker die zijn oog op de bal houdt. Hij blijft ook volhouden als het even tegenzit. Deze belangrijke kwaliteiten heb je nodig om verder te komen. Hitteadaptatie vraagt om volhouden én vernieuwen.”
Edwin: “Voor deze rol heb je absoluut uithoudingsvermogen nodig. Het kost veel tijd om veranderingen voor elkaar te krijgen. Soms lukt het snel, soms niet. Dan heb je die innerlijke overtuiging nodig om door te kunnen blijven gaan. Tegelijkertijd moet je oppassen dat je niet in je eigen gelijk blijft hangen. Open blijven staan voor nieuwe inzichten, maar wel vasthouden aan je visie. Dat evenwicht is belangrijk.”
“Misschien ben ik soms iets strakker in hoe ik vind dat dingen moeten dan jij Madeleen. Maar ik denk dat we allebei hetzelfde voelen: hitte is een groot en urgent issue. Het verdient veel meer aandacht en versnelling dan het nu krijgt. Die overtuiging geeft mij de energie om te blijven trekken en duwen om het onderwerp verder te brengen.”
"Hitte is een groot en urgent issue. Het verdient veel meer aandacht en versnelling dan het nu krijgt. Die overtuiging geeft mij de energie om te blijven trekken en duwen om het onderwerp verder te brengen.”
Wat hoop je dat Edwin en de rest van het hitteteam de komende jaren voortzetten?
adeleen: “Dat ze blijven bouwen aan de Nationale Aanpak Hitte en de samenwerkingen die nodig zijn. We staan nog maar aan het begin: van de honderd stappen die nodig zijn om de grote risico’s van hitte echt te beperken, hebben we er misschien vijf gezet. Er is nog ontzettend veel werk te doen rond hitte.”
Het team hitteadaptatie bij Klimaatverbond Nederland. Van links naar rechts: Madeleen Helmer, Melanie Miltenburg en Edwin van der Strate.
Edwin, wat typeert jou als professional?
En hoe ga je om met dat wat er al staat?
Edwin: “Ik realiseer me heel goed hoe belangrijk het is om verder te bouwen aan wat er al ligt en de boodschap goed te laten landen. Niet telkens weer iets nieuws starten zonder het eerdere af te ronden. Dat is bijvoorbeeld ook een gedachte achter de Menukaart Hitte: zorgen dat goede concepten echt breed worden toegepast.”
Met welke visie start je op 2 juni?
Edwin: “Ik denk dat we bij Klimaatverbond Nederland twee dingen tegelijk moeten doen: blijven pionieren, nieuwe thema’s agenderen én zorgen dat bestaande plannen echt in beweging komen. We kunnen niet op onze lauweren rusten, alleen omdat de basis nu beter staat.”
“Er zijn inmiddels negentig gemeenten met een hitteplan, maar dat betekent ook dat er nog zo’n 250 gemeenten zonder plan zijn. De uitdaging is: hoe krijgen we het hele peloton mee? Hoe zorgen we voor brede impact, terwijl we tegelijkertijd vooruit blijven kijken en anticiperen op nieuwe ontwikkelingen?”
Madeleen: “Precies. De werkstructuur staat, maar het werk is nog lang niet klaar. We moeten niet alleen de kopgroep bedienen, maar ook blijven investeren in de gemeenten die nog achterlopen.”
"Ik denk dat we bij Klimaatverbond Nederland twee dingen tegelijk moeten doen: blijven pionieren en nieuwe thema’s agenderen én zorgen dat bestaande plannen echt in beweging komen. We kunnen niet op onze lauweren rusten, alleen omdat de basis nu beter staat."
Je werkt straks deels bij Klimaatverbond en deels bij TAUW. Een volledig onafhankelijke organisatie versus een deels commerciële organisatie. Hoe combineer je die twee rollen?
Edwin: “Voor mij maakt het niet zoveel uit onder welk label ik werk. Ik blijf hetzelfde verhaal vertellen waarmee we de hitteaanpak in Nederland verder brengen. Bij Klimaatverbond kan ik dat scherp en activerend neerzetten, omdat we daar urgente thema’s agenderen. Bij TAUW gaat het óók om versnelling van hitteadaptatie, maar binnen een andere context: er is altijd een opdrachtgever en opdrachtnemer relatie. Dat ik nu bij Klimaatverbond aan de slag ga, betekent juist dat ik meer ruimte heb om te signaleren wat nodig is, agenda te zetten en partijen in beweging te krijgen.”
Madeleen: “Ik vind het een interessant experiment en ben er altijd voorstander van geweest dat mensen meerdere opdrachtgevers tegelijk hadden. Ook in mijn tijd bij het Rode Kruis klimaatcentrum. Je kunt de hitteopgave niet vanuit één organisatie aanpakken. Leidend is dat je dienend bent zodat anderen vanuit hun posities hun rol nog beter kunnen pakken. Wat ik vaak heb gemerkt is dat dat juist enorm wordt gewaardeerd.”
Madeleen blijft nog één dag per week actief bij Klimaatverbond, met focus op het opbouwen van een Europese hitteaanpak.
Hoe ziet die dag per week er voor jou uit Madeleen?
Madeleen: “Mijn idee is om de komende vijf jaar te werken aan een ‘Community Heat Adaptation’ op Europees niveau. Daarbij draait het niet om het kopiëren van best practices, want een hitteaanpak is maatwerk, zeker op wijkniveau. Wat werkt in Sevilla bij 45 graden, werkt niet zomaar in Nederland bij 40 graden. De echte lessen liggen in de onderliggende structuren en processen. Dáár kunnen we van elkaar leren. En ik ben benieuwd of ons Nederlandse werkkader voor ‘Health Housing en Habitat’ ook Europees kan werken.”
“Daarnaast wil ik als vrijwilliger ontdekken hoe je in een kwetsbare wijk in mijn stad Nijmegen de hitteaanpak kunt organiseren. Dat wordt mijn tweede ‘pensioenproject’.”
Wat moeten gemeenten nú doen om hitte aan te pakken?
Wat is nodig om hitteadaptatie dezelfde prioriteit te geven als bijvoorbeeld wateroverlast?
Edwin: “Mensen weten inmiddels wel dat hitte een serieus probleem is. Maar als je kijkt naar de systemen en structuren, zie je dat besef nog niet terug. Bij klimaatadaptatie gaat het meeste geld nog steeds naar wateroverlast en riolen. Terwijl hitte net zo goed, of misschien wel méér, aandacht nodig heeft. Provincies zijn hierin meer alert, maar op veel plekken blijft de structurele aanpak van hitte nog achter.”
Madeleen: “Het is natuurlijk onacceptabel dat we het hier hebben over één van de gevaarlijkste en meest urgente klimaatrisico’s: honderden doden bij hittegolven, talloze mensen met ernstige gezondheidsproblemen. Maar de Nationale Aanpak Hitte moet ‘budgetneutraal’ worden uitgevoerd. Terwijl er bijvoorbeeld wel 70 miljoen euro extra is vrijgemaakt voor brandbestrijding. Dat klopt gewoon niet. Er moet extra geld naar hitte. Punt. En als het kabinet het niet oppakt, moet de Tweede Kamer ingrijpen.”
Hitteadaptatie vraagt om volhouden én versnellen. Dit interview maakt duidelijk dat de basis is gelegd, maar dat er nog veel werk te doen is. Wil je weten hoe jouw gemeente, organisatie of netwerk kan bijdragen aan een hittebestendig Nederland? Bekijk de overzichtspagina Hitteadaptatie met tools, voorbeelden en routes om direct aan de slag te gaan.
Bekijk onze overzichtspagina van hitteadaptatie
Wil je weten hoe jouw gemeente, organisatie of netwerk kan bijdragen aan een hittebestendig Nederland? Bekijk de overzichtspagina Hitteadaptatie met tools, voorbeelden en routes om direct aan de slag te gaan.Ook interessant voor je
Ontmoet onze nieuwe directeur: Chris Mooiweer stelt zich voor
"We focussen vaak op de obstakels, maar vergeten soms het aantrekkelijke toekomstbeeld dat achter die [energie]transitie schuilt."
Alexander Heusschen over hoe provincie Utrecht met een CO2-prijs van € 875,- de nieuwe standaard zette
"Maatschappelijke CO2-beprijzing: niemand wist wat het was, niemand paste het toe. Provincie Utrecht koos er wel voor. En dat was nooit zonder Klimaatverbond gelukt."
Ingrid van Klimaatverbond
Contact met Klimaatverbond
Meer weten over onze rol, een partnerschap of lidmaatschap? Neem vrijblijvend contact op:
- Tel: 088-0238900
- E-mail: info@klimaatverbond.nl
08:30 – 16:30 uur (ma. t/m vr.)